Waardevol dorpsgezicht historisch hart van Wijhe

2.2.1 Structuurvisie Olst-Wijhe

De in 2009 vastgestelde en in 2011 geactualiseerde Structuurvisie Olst-Wijhe met als motto 'Versterken van een dijk van een gemeente' geeft een samenhangend ontwikkelingsbeeld voor de gemeente in 2025. De visie beschrijft de kwaliteiten van het landschap en de kernen en benadrukt het verder versterken van het aantrekkelijke klimaat voor vestiging en recreatief bezoek. De cultuurhistorische en landschappelijke kwaliteiten zijn een belangrijke drager voor de toekomst. De IJsselvallei en de landgoederenzone vormen belangrijke aanknopingspunten voor het versterken van het imago en de aantrekkelijkheid van de gemeente en het uitbouwen van recreatie en toerisme. 'Het landschap is het goud' en biedt de gemeente ecologische, cultuurhistorische en recreatieve kwaliteiten en het maakt de gemeente aantrekkelijk als woonplek. De cultuurhistorische kwaliteit is een belangrijke drager voor de toekomst.

2.2.2 Nota Ruimtelijke kwaliteit

Op 24 februari 2014 is de Nota Ruimtelijke Kwaliteit 'De kunst van het verleiden' vastgesteld. De nota dient ter vervanging van de welstandsnota. Deze nota bevat het beleid van de gemeente Olst-Wijhe voor het bevorderen van ruimtelijke kwaliteit. Ruimtelijke kwaliteit wordt in deze nota gezien als een beleving van de uiterlijke verschijningsvorm, de belevingswaarde. Daarbij is echter niet uitsluitend het beeld bepalend, maar ook de toekomstwaarde (duurzaamheid) en vooral ook de gebruikswaarde.

Een van de kaders van de Nota Ruimtelijke Kwaliteit heeft betrekking op de zorg voor een passende bescherming van cultuurhistorische waarden in het bestemmingsplan en voor afstemming met de welstandsnota. De ambitie van de Nota Ruimtelijke Kwaliteit is om mensen te inspireren en te verleiden om mooie plannen te maken en uit te voeren. Niet door het stellen van allerlei regels en voorschriften, maar door met initiatiefnemers in gesprek te gaan en ze bewust te maken van de kwaliteiten van de omgeving.

In de nota worden diverse instrumenten genoemd en uitgewerkt die de gemeente Olst-Wijhe gaat inzetten om de ruimtelijke kwaliteit in de gemeente te bevorderen. Relevant voor deze parapluherziening zijn de volgende maatregelen:

• Er wordt een sterk vereenvoudigd generiek toetsingskader voor de welstand vastgesteld dat in de plaats komt van de huidige welstandsnota. De raad kan in bijzondere gevallen voor specifieke gebieden een beeldkwaliteitplan vaststellen dat in de plaats komt van het generieke welstandsbeleid;
• De welstandscommissie wordt afgeschaft;
• Er wordt een adviseur ruimtelijke kwaliteit benoemd;

• Cultuurhistorische waarden worden geborgd in bestemmingsplannen;
• Bijzondere en beeldbepalende bomen worden beschermd.
  

Bescherming waardevolle dorpsgezichten
Een 'waardevol dorpsgezicht' is een kwalificatie van een groep gebouwen die van algemeen belang zijn wegens hun schoonheid en hun onderlinge ruimtelijke of structurele samenhang. Vaak bepalen een aantal gebouwen samen, of de ruimtelijke structuur en de onderlinge samenhang van de gebouwen, het historische karakter van een dorp. De cultuurhistorische kwaliteit van de Langstraat in Wijhe is één van de cultuurhistorische waardevolle dorpsgezichten. De Langstraat wordt als waardevol getypeerd. Daarbij speelt de bebouwing een rol, de rooilijnen, kappen, architectuur en de ligging op een rivierduin met de kerk op het hoogste punt.

De gemeente wil ze beschermen door ze in de bestemmingsplannen de status van 'waardevol dorpsgezicht' te geven. Het behoud van de kwaliteiten is immers van groot belang voor de aantrekkingskracht van onze gemeente en de economie. Het is in het algemeen belang dat deze kwaliteiten niet verloren gaan, bijvoorbeeld doordat waardevolle panden gesloopt worden en vervangen door nieuwe panden die het oorspronkelijke en juist zo gewaardeerde beeld bederven.

De bescherming wordt gerealiseerd door in het bestemmingsplan aan het betreffende gebied een dubbelbestemming uit de hoofdgroep 'Waarde' toe te kennen en hieraan regels te koppelen ter bescherming van de cultuurhistorische waarden.
In een 'waardevol dorpsgezicht' mogen panden niet worden afgebroken of worden gewijzigd zonder vergunning. Dit geldt dan ook voor de gebouwen die niet zijn aangemerkt als monument. Het is gewenst om de verschillende aspecten van de bebouwing vast te leggen. Hierbij kan gedacht worden aan de gevelvorm, de gevelbreedte, de kavelbreedte, gevelindeling, bouwmaterialen, goot- en bouwhoogten, bouwrichting, nokrichting en dak- /kapvormen.
Ook de openbare ruimte kan worden beschermd door het opnemen van bestemmingen, bouwvlakken en dwarsprofielen ten behoeve van straten, pleinen, stegen, vernauwingen/verbreding van straten, brandgangen, bestrating, groenaanleg, rooilijnen en overbouwde doorgangen. Eventueel kunnen ook welstandsaspecten, zoals kleur- en materiaalgebruik, worden opgenomen in het bestemmingsplan.

Het nieuwe welstandsbeleid
Als uitgangspunten voor het nieuwe beleid geldt:

• Het beleid sluit aan bij de bestaande kenmerken in de diverse gebieden in de gemeente. In bijlage 1 bij deze Nota Ruimtelijke Kwaliteit zijn de voornaamste kenmerken benoemd;
• Het beleid omvat geen bepalingen over hoogte, maten of plaatsing. Dit hoort thuis in het bestemmingsplan (met uitzondering dakkapel voorzijde);
• Het beleid richt zich uitsluitend op architectuur, gevelindelingen, kleuren en materialen. Algemene vormgevende principes zijn van toepassing;
• Het beleid is realistisch, wat betekent dat er redelijke eisen gesteld worden;
• Er wordt een onderscheid gemaakt tussen klasse 'goed' (= algemeen gebruikelijk en redelijk) en klasse 'extra' (extra aandacht voor indeling, detaillering, vorm, materialen, samenhang met omgeving).
  Klasse goed geldt voor de gehele gemeente, klasse extra geldt voor linten, randen, invalswegen, historische kernen, karakteristieke straatwanden, delen van het buitengebied en monumenten.
• Welstandsvrije gebieden worden niet geïntroduceerd, vanwege het kunnen sturen op het beeld aan de straatzijde voor zover sprake is van vergunningplicht;
• Het beleid is compact, duidelijk en gemakkelijk te raadplegen;
• De excessenregeling is van toepassing;
• Het beleid wordt niet dichtgetimmerd - er blijft ruimte voor overleg tussen planindiener en gemeente;
• Welstandscriteria worden 'spelregels;
• Er is ruimte om in bijzondere gevallen voor specifieke gebieden specifiek welstandsbeleid vast te stellen.
  

Spelregels welstand – generiek welstandsbeleid: STEDELIJK GEBIED klasse GOED
Bij aanpassing van of toevoeging aan bestaande bebouwing gelden binnen het stedelijk gebied de volgende generieke spelregels voor de hoofdgebouwen:

• het materiaalgebruik, kleurgebruik en detaillering van het bestaande bouwwerk is richtinggevend.
• de aanpassingen aan de gevel, de dakvorm van een toevoeging of de kleur dient de eenheid binnen en samenhang van een aaneengesloten bouwblok niet te verstoren
• dakkapellen op het voorgeveldakvlak zijn niet breder dan ongeveer de helft van de gevelbreedte en niet hoger dan 1,50 m.
• erfafscheidingen grenzend aan of zichtbaar vanaf de openbare weg worden uitgevoerd in groen (haagbeplanting), metselwerk of om-en-om-planken of duurzame gepuntlast metaalgaas aangevuld met klimplanten. Vlecht-, kokos- of rietmatten of schermen zijn alleen toepasbaar indien deze niet van de openbare weg af zichtbaar zijn.
• reclame is functioneel en niet overdreven. Per pand is een op het gevelvlak aangebrachte (verlichte) reclame toegestaan die zorgvuldig wordt aangepast bij het gevelontwerp. Tevens is een uithangbord, vlag of bord op de dakrand toegestaan van 0,8 m hoog en 1 m lang. Andere afmetingen zijn mogelijk, mits het geheel niet overdadig wordt. En de borden passen bij het ontwerp van de gevel.
  

En de generieke spelregels voor bijgebouwen (voor zover niet vergunningvrij):

• het materiaalgebruik en kleurgebruik passen bij karakter van het erf, dus hout of steen op erven bij woningen en naast hout of steen ook plaatmateriaal of damwandprofiel op een bedrijfsterrein of bij een agrarisch bedrijf.
  

Aanvullende spelregels welstand: STEDELIJK GEBIED klasse EXTRA
Het historische hart van Wijhe valt vanwege de hoge belevingswaarde en waardering onder het welstandsniveau 'extra' . Hier gelden nog enkel aanvullende spelregels; de gemeente vraagt om extra kwaliteit. In de historische kernen en de randen van kernen zijn alle hierboven gegeven spelregels voor goede welstand van toepassing. Hierbij komen de volgende spelregels:

• het ontwerp van het bouwwerk past bij de sfeer en de stijlkenmerken van de naastgelegen bouwwerken. Een sobere, functionele stijl vraagt om een sober, functioneel ontwerp. Een fraaie architectuur in de omgeving vraagt om een ontwerp van een architect. Bij een moderne stijl past een modern ontwerp. Bij stijlkenmerken uit de periode voor 1940 wordt aangesloten, dus bijvoorbeeld geen modern ontwerp tussen panden uit de jaren twintig van de vorige eeuw;
• dakranden (overstekken, windveren, boeiranden), detaillering (kozijn, gevelindeling en afwerking), materialen en het metselwerk krijgen extra aandacht;
• dakkapellen zijn niet breder dan ongeveer eenderde van de gevelbreedte.
  

Beeldkwaliteitplannen – specifiek welstandsbeleid
De raad kan in bijzondere gevallen voor specifieke gebieden een beeldkwaliteitplan vaststellen. Een voorbeeld hiervan is het voorliggende plangebied.
Voor het gebied is een beeldkwaliteitplan opgesteld dat gelijktijdig met de vaststelling van dit bestemmingsplan door de raad zal worden vastgesteld, en dat aanvullend is op het generieke welstandsbeleid. Het beeldkwaliteitplan dient eveneens ter bescherming van de cultuurhistorische en ruimtelijke kwaliteiten in het gebied en is aanvullend op de bescherming die is geregeld middels dit bestemmingsplan.
Het beeldkwaliteitplan is opgenomen als bijlage 2 van deze plantoelichting

2.2.3 Groenbeleidsplan

Het Groenbeleidsplan 2007/2017 vormt het beleid voor het openbaar groen in Olst-Wijhe. In dit plan zijn de groene hoofdstructuren en het beeldbepalend groen vastgesteld, deze genieten de hoogste bescherming. Het beschrijft de vele waarden van groen in de woonomgeving en de onderhoudsniveaus en vervangingstermijnen voor de diverse elementen die afhankelijk zijn van de gebruiksintensiteit en representatieve functie.

2.2.4 Inrichting openbare ruimte

Voor het beheer van pleinen, straten, straatmeubilair, bebording, straatverlichting en dergelijke zijn drie beheerniveau vastgesteld voor de gehele openbare ruimte (groen en grijs). Bij vervanging wordt gekozen voor duurzame en technisch goede oplossingen. In het aan het groenbeleidsplan gekoppelde beheersplan wordt een lijn aangegeven voor de keus van materialen, stijlen, kleuren en dergelijke.

2.2.5 Bomenbeleid

Het bomenbeleid is belangrijk voor het groene imago van de gemeente. Bomen vullen op veel plaatsen het landschap van Olst-Wijhe. De bomen binnen de kernen kenmerken voor een groot deel het aanzicht van onze dorpen, zorgen voor sfeer en bepalen in grote mate de groenstructuren. Omdat het vele jaren duurt voordat een boom beeldbepalend wordt, is het zaak zorgvuldig met deze structuurdragers om te gaan. In het kader van deregulering is de kapvergunningplicht beperkt. Daarom is onlangs een inventarisatie gemaakt van bijzondere en beeldbepalende bomen. Het voornemen is om deze bomen te beschermen.

3.1.1 Beknopte geschiedenis

In de 'Inventarisatie cultuurhistorische en ruimtelijke waarden historisch hart van Wijhe' wordt gestart met een korte geschiedenis van het dorp Wijhe in hoofdstuk 1.

Wijhe is een van de oudste dorpen gelegen op de hogere delen van de stroomruggen in het gebied. De bebouwing in het dorp Wijhe heeft zich ontwikkeld langs de Langstraat en de weg naar de IJssel. Het verlengde van de Langstraat vormde de doorgaande weg naar dorpen in de omgeving. Het andere lint, de Veerstraat, voerde van het dorp richting de rivier de IJssel naar het Wijhese veer. Begin negentiende eeuw is de bebouwing nog steeds geconcentreerd rond de kerk, langs de Langstraat, De (Kromme) Jakke en de Veerstraat, een straatje met vele kleine vrijstaande huisjes, een enkel winkeltje en bedrijfje. De huisjes op en tegen de IJsseldijk werden bewoond door vissers, kuipers en mandenmakers. De dorpskern wordt aan de zuidzijde begrensd door de molen.

In het midden van de negentiende eeuw telde het dorp 183 huizen en ongeveer 1.200 inwoners. De inwoners vonden hun bestaan in de landbouw en veeteelt. De veeteelt zorgde voor de ontwikkeling van een vleesverwerkende industrie.

Later kwamen ook andere industrieën tot ontwikkeling. De achterterreinen achter de bebouwing aan de Langstraat zijn onderdeel van industrie/winkels; deze raakten langzaam volgebouwd. Ook de Nieuwendijk raakte langzaam bebouwd, evenals de Molenbelt ten zuiden van de molen.

In de twintigste eeuw vonden in het dorp nieuwe ontwikkelingen plaats. De industrie trok langzaam uit het dorp naar een industrieterrein of elders. Het dorp maakte een grote groei door. De Langstraat e.o. fungeert momenteel als historisch en economisch winkelhart van Wijhe.

3.1.2 Gezamenlijke waarden

Wijhe kent een gaaf, compact dorpscentrum met veel historische bebouwing en een eeuwenoud stratenpatroon. In hoofdstuk 2 van de 'Inventarisatie cultuurhistorische en ruimtelijke waarden historisch hart van Wijhe' wordt een overzicht gegeven van de aangetroffen historische waarden.

Stedenbouwkundige structuur
De kern van Wijhe heeft een lange ontstaansgeschiedenis, ook al in de voorchristelijke tijd, op een hoge stroomrug. De hoge stroomrug is nog goed zichtbaar als je door de Langstraat loopt en de zijstraten inkijkt. Duidelijk tekent de Langstraat zich af als hoofdstraat. Deze verhoogde straat loopt in noord-zuidrichting langs de kerk. De eeuwenoude kerk ligt centraal in het dorp.
De relatie met de IJssel is nog duidelijk terug te zien in het oude stratenpatroon (de Kerkstraat die afbuigt als De Jakke naar de Veerstraat).

De Langstraat en de Kerkstraat worden gekenmerkt door onregelmatige bebouwing met diepe percelen/ tuinen erachter (Achter de Hoven) en iets kleinschaliger bebouwing aan de noordwestzijde.
De achterterreinen zijn vaak via een steeg of een achterommetje bereikbaar waardoor een deel van de Langstraat en de Kerkstraat uit 'losse' panden bestaan. Stegen en doorsteekjes zijn niet alleen handig als korte verbinding naar de hoofdstraten, maar bieden ook doorkijkjes op de achterterreinen en zelfs op de achtergevels van de panden aan de hoofdstraten.

Afbeelding - Gezamenlijke waarden historisch hart Wijhe.

Begrenzing waardevol dorpsgezicht historisch hart van Wijhe

De begrenzing van het gebied is gekoppeld aan oude structuren:

• De molen op een verhoging aan de zuidkant van de Langstraat begrensde lange tijd de dorpskern. De bebouwing langs de Molenbelt net voorbij de Molen is ontstaan in de tweede helft van de negentiende eeuw en maakt ook deel uit van de dorpse bebouwing
• De Kippenmarkt, vormde van oudsher de oostelijke grens met buitengebied.
• Het Schelmspad hoort ook bij de oudste structuur en staat al aangegeven op de kadastrale kaart 1811-1832.
• Via De Jakke gaat de Kerkstraat over in de Veerstraat (de oude weg van de kerk naar het Veer).
• Een klein deel van de bebouwing aan de Oranjelaan (de Drie Zwaantjes) en de Nieuwendijk zijn beeldbepalend en horen ook bij de oudste structuur.
  

Zichtlijnen
In het gebied worden verschillende zichtlijnen onderscheiden:

• vanaf het balkon villa Wijhezicht door de Langstraat op de molen en vice versa;
• naar de kerk, vanaf Achter de Hoven en vice versa een doorkijkje naar het lager gelegen deel;
• naar de kerk vanaf de Gelder (Torenstraat) en vice versa;
• op achtergevels van panden aan de Langstraat vanaf de Kerkstraat.
  

Groen
In het historische dorpshart Wijhe worden verschillende waardevolle groenstructuren onderscheiden:

• de tuin van de pastorie met de kastanjeboom;
• de bomen rond de kerk;
• een enkele open plek aan de Langstraat en Kerkstaat;
• de nieuw aangeplante leilinden in het gebied;
• de diepe achtertuinen van de woningen aan de Kerkstraat richting Achter de Hoven;
• 'nieuwe' open plek Langstraat, ter hoogte van de Torenstraat.
  

Cultuurhistorie - zichtbare verhalen
De Langstraat en de Kerkstraat kennen een historische mix van nering en bewoning. De van oudsher aanwezige combinatie van wonen en industrie/winkels is in de Langstraat nog altijd en is ook zichtbaar in het straatbeeld.
Van oudsher zijn in Wijhe veel smederijen gevestigd, veel slachterijen en andere met vee verbonden ambachten en neringen. Kelderlichten duiden tegenwoordig nog op de aanwezigheid van voormalige pekelkelders.

Ook de aanwezigheid van een koeienmarkt, varkensmarkt en kippenmark hing met de veeteelt en vleesindustrie samen. Er wordt veel waarde gehecht aan de (soms moderne) markeringen van en verwijzingen in het plaveisel naar historische plekken, functies en gebeurtenissen, zoals de ossenkop in het plaveisel bij de joodse slager en paalgaten afgedekt met ijzeren dekseltjes waar de palen voor de veemarkt in gezet konden worden. Even verderop was de varkensmarkt.
Een nieuwe pomp markeert de plek waar iedereen vroeger drinkwater moest halen.

Bebouwing
Het karakter van de Langstraat en Kerkstraat: de afwisseling in dakvormen, goothoogtes, de afwerking goten en winkelpuien is heel kenmerkend. Dat geldt ook voor de panden die er misschien minder fraai bij staan. Er wordt veel waarde gehecht aan de authentieke uitstraling van een aantal gevels en de historische afwisseling van gevels en gevelreeksen:

• I. Gevelwanden:
  Van waarde is de variatie, verscheidenheid en kleinschaligheid. De gevels hebben een authentieke uitstraling en vormen een waardevolle aaneengesloten gevelwand. Het gaat hierbij om:
  • a. Langstraat 2 t/m 24 - Afwisseling in dakvorm, afwerking goten, kleinschaligheid en diversiteit in architectuur.
  • b. Langstraat 46 t/m 64 - details in de gevels, gevelkunst, tegelfront op plekken waar waarschijnlijk een winkel in etenswaar gevestigd was zoals een slagerij, visboer of kruidenier (voor de hygiëne).
  • c. Nieuwendijk 5 t/m 9 en 2, 4.
    
• II. Authentieke gevels:
  • a. Kerkstraat 1 - voormalig raadhuis;
  • b. Kerkstraat 8 - directeurswoning vleesfabriek;
  • c. Kerkstraat 12 - oude schoolmeesterswoning ;
  • d. Kerkstraat 32 - pand oudheidkamer, sterk beeldbepalend voor het marktplein;
  • e. Langstraat 19 - exportslagerij van joodse familie;
  • f. Langstraat 21 - woonhuis , vroegere drogisterij;
  • g. Langstraat 22 - directeurswoning;
  • h. Langstraat 25 - voormalig catechisatielokaal met oude schuur;
  • i. Langstraat 27 - voormalige pastorie;
  • j. Langstraat 29 - 't Langhuus, gevel;
  • k. Langstraat 40 - voormalig klokkenmuseum, nu weer luiken aanwezig;
  • l. Langstraat 43 - pand Schippers (Primera);
  • m. Langstraat 45 - pand Naaldboetiek met jugendstil tegels;
  • n. Langstraat 47;
  • o. Langstraat 77;
  • p. Langstaat 79;
  • q. Langstraat 80 - opvallend, klein pandje met zware gevel;
  • r. Oranjelaan - de Drie Zwaantjes;
  • s. De Jakke 1 - smederij 1814 met molensteen in stoep;
  • t. Molenbelt - molen en omliggende woningen in authentieke vorm.
    
• III. Gebouwen met een verhaal:
  • a. Kerkstraat 1 - voormalig raadhuis met naastgelegen kroeg die via een tussendeur met elkaar verbonden waren. Zo kon je na het werk binnendoor naar de kroeg;
  • b. Langstraat 27 - voormalige pastorie, gebouwd in 1934 door gemeentearchitect A. Smit (* 1886). De oude pastorie is in 1936 gesloopt.;
  • c. Langstraat 33 - het Oranjehotel is van grote cultuurhistorische betekenis als onderkomen van de vele handelaren op doorreis, onderduikers in WO II;
  • d. Langstraat 56 - is van oudsher de locatie van een (hoef)smid. De nieuwe functie van fietsenmaker sluit daar mooi op aan;
  • e. Langstraat 77 - vermoedelijk was dit een oude stadsboerderij is. De gevel is later opgehoogd.
    
• IV. Zijgevels hoekpanden o.a:
  • a. Langstraat 42 "Achterom 42" met hoeksteen;
  • b. Langstraat 58;
  • c. Langstraat 59 - voormalige bakkerij (Kippenmarkt);
  • d. Langstraat 29 - Langhuus (gereconstrueerd);
  • e. Langstraat 25 - catechisatielokaal;
  • f. Langstraat 40.
    

4.2.1 Algemeen

De aanwijzing van het historische hart van Wijhe als waardevol dorpsgezicht heeft gevolgen voor het gebruik en de vormgeving van de panden en terreinen. Doel van de aanwijzing is om de karakteristieke, met de historische ontwikkeling samenhangende structuur en ruimtelijke kwaliteit van het gebied te onderkennen als zwaarwegend belang bij de verdere ontwikkelingen binnen het gebied. De aanwijzing beoogt op die wijze een basis te geven voor een ruimtelijke ontwikkeling die inspeelt op de aanwezige kwaliteiten, daarvan gebruik maakt en daarop voort bouwt.

De aanwijzing tot waardevol dorpsgezicht is niet bedoeld om de bestaande toestand in al zijn facetten te 'bevriezen'; het dorpshart van Wijhe moet kunnen leven. Bovendien kunnen nieuwe ontwikkelingen bijdragen aan het behoud van waardevolle aspecten binnen het gebied. Voor zover bebouwing en openbare ruimten als gevolg van de aanwijzing worden aangemerkt als waardevol, is het de bedoeling om de toekomstige ontwikkelingsmogelijkheden van gebouwen en terreinen hierop af te stemmen.

4.2.2 Instrumentarium

Bestemmingsplan
Voorliggend bestemmingsplan vormt de juridische vertaling van de in de aanwijzing tot 'waardevol dorpsgezicht' aangeduide aspecten. Een deel daarvan met betrekking tot de structuur (patroon van straten en steegjes), bouwvolumes (rooilijnen, goot- en bouwhoogtes e.d.) en in hoofdlijnen de inrichting van de openbare ruimte wordt al voldoende beschermd in de geldende onderliggende bestemmingen (moederplan). In het voorliggende paraplu-bestemmingsplan Waardevol dorpsgezicht historisch hart van Wijhe wordt een aanvullende set specifieke planregels opgenomen ten aanzien van het behoud van de bestaande variatie en de mate waarin het samenvoegen van panden aanvaardbaar is, welke (maximum) breedtemaat in een nieuwe gevel te herkennen moet zijn en in hoeverre een gevel mag in- en uitspringen.

Omdat in het voorliggende geval géén sprake is van een rijks of gemeentelijk beschermde dorpsgezicht gelden er géén afwijkingen van de normale bouwregelgeving en wordt 'omgevingsvergunningvrij' bouwen niet uitgesloten.

Beeldkwaliteitplan
Architectonische aspecten zoals materiaalkeuze, kleurgebruik, gevelindeling en detaillering vallen veeleer op het terrein van de welstandsadvisering. Welstandsbeleid is, naast het bestemmingsplan, een essentieel instrument voor de bescherming van het waardevol dorpsgezicht. Voor dit gebied is een beeldkwaliteitplan opgesteld met richtlijnen voor de uiterlijke verschijningsvorm van bebouwing en de inrichting en vormgeving van de openbare ruimte.

Het Beeldkwaliteitplan Waardevol dorpsgezicht historisch hart van Wijhe (bijlage 2 bij deze plantoelichting) vormt het kader voor de welstandstoetsing en is een aanvulling op het generieke welstandsbeleid zoals vastgelegd in de Nota Ruimtelijke Kwaliteit.

Monumentenvergunning
Veel van de panden in het plangebied zijn beschermde monumenten. Bij wijzigingen aan de monumenten is, naast een omgevingsvergunning voor het bouwen, ook een monumentenvergunning vereist.

Bomenverordening
De bescherming van de waardevolle bomen is in principe afdoende geregeld in de kapverordening in de Algemene Plaatselijke Verordening gemeente Olst-Wijhe. Het bestemmingsplan bevat dan ook enkel een regeling voor de bescherming van waardevolle bomen die specifiek benoemd zijn tijdens de inventarisatie van de waarden en die verbeeld zijn op de kaart 'Gezamenlijke waarden historisch hart van Wijhe', zoals opgenomen in bijlage 1 van de planregels.

4.2.3 Instrumenten in het bestemmingsplan

Stedenbouwkundige criteria
De stedenbouwkundige opzet van het dorpshart is te herleiden uit de historische ontwikkeling. De kenmerkende aanwezigheid van een grote diversiteit aan bouwvolumen biedt onderdak aan een verscheidenheid aan functies (winkel en nering). De kwaliteit is terug te voeren op de volgende stedenbouwkundige elementen:

• Voorgevelrooilijn
  De voorgevelrooilijn is de lijn waar de weg de voorgevel raakt; de scheidslijn tussen bebouwd en onbebouwd. De manier waarop de voorgevelrooilijn loopt, bepaalt de loop van de gevels en daarmee de vorm van de openbare ruimte. De afstand tussen de voorgevelrooilijnen bepaald in belangrijke mate of sprake is van een steeg, straat of plein.
  In het onderliggende moeder-bestemmingsplan Wijhe is met het bepalen van de bestemmingsgrenzen en de bouwgrenzen (i.c. de voorgevelrooilijn) op de verbeelding het historisch patroon, dus de historisch bepaalde situering, aangehouden.
  In de planregels van het voorliggende paraplu-bestemmingsplan wordt voor de bebouwing in het waardevol dorpsgezicht bepaald dat de voorgevel van een gebouw in de voorgevelrooilijn moet zijn gebouwd.
  
• Zijgevelrooilijn
  De zijgevelrooilijn is die lijn die aangeeft tot waar aan de zijgevel van het hoofdgebouw gebouwd wordt. De loop van de zijgevel heeft invloed op de instandhouding van de kenmerkende steegjes; de zichtlijnen.
  In het onderliggende moeder-bestemmingsplan Wijhe is met het bepalen van de bouwgrenzen zoveel mogelijk rekening gehouden met de historisch bepaalde situering van de zijgevels.
  In de planregels van het voorliggende paraplu-bestemmingsplan wordt voor de zijgevels met zeer hoge kwaliteit bepaald dat de zijgevel in de zijgevelrooilijn moet zijn gebouwd.
  
• Parcellering c.q. gevelbreedte
  De parcellering geeft de breedte en diepte aan van een kavel. Kenmerkend voor het historisch dorpshart is dat elk perceel een eigen breedte heeft en dat dit duidelijk herkenbaar/zichtbaar is in de gesloten gevelwanden. Hierdoor ontstaat een grote afwisseling in de gevelaanzichten; het ene pand is duidelijk van het andere te onderscheiden. Door het samenvoegen van panden (c.q. doorkoppelen), loopt de individualiteit van panden en de diversiteit van het straatbeeld gevaar. Het doorkoppelen van panden reduceert de diversiteit aan kenmerkende bouwvolumes, is daardoor niet in overeenstemming met de kwaliteit van dit gebied en dus in principe niet wenselijk. Afwijken van de bestaande gevelbreedtes en/of het samenvoegen van panden is alleen toegestaan indien visueel de oorspronkelijke gevelbreedtes gehandhaafd blijven.
  In het voorliggende paraplu-bestemmingsplan is
  In het voorliggende paraplu-bestemmingsplan wordt voor de gevels met zeer hoge kwaliteit en de gevels met tamelijk hoge kwaliteit bepaald dat de voorgevelbreedte niet minder en niet meer mag bedragen dan bestaand. Aan het samenvoegen van meerdere panden worden voorwaarden verbonden.
  
• Hoogtematen
  De variatie in goot- en bouwhoogtes benadrukt het individuele karakter van elk pand. De panden langs de Langstraat hebben in het moeder-bestemmingsplan Wijhe in de planregels binnen de bestemming 'Centrum' een overwegende bouwhoogte gekregen van maximaal 10 m. Slechts in een paar gevallen is een afwijkende bouwhoogte toegestaan. De maximale goothoogte is op de verbeelding aangegeven. De kerk is op de verbeelding voorzien van specifieke goot- en bouwhoogten (respectievelijk 7 en 11 m voor het schip en 18 en 27 m voor de toren). Voor de woningen zijn op de verbeelding alleen de maximale goothoogtes vastgelegd. In de bestemming 'Wonen' is de dakhelling van het hoofdgebouw bepaald tussen de 25° en 60°; waarmee de bouwhoogte is bepaald.
  In het voorliggende paraplu-bestemmingsplan wordt de bestaande variatie in goot- en bouwhoogte gewaarborgd door de toegestane hoogtematen in de planregels in te perken tot de bestaande bouw- en goothoogte van een pand, waarbij hiervan onder voorwaarden kan worden afgeweken tot de toegestane hoogtes uit het moederplan.
  
• Kappen
  Hoewel kappen niet altijd zichtbaar zijn vanaf de straat valt uit het 'dakenlandschap' (patroon van de kappen) de structuur van het gebied af te leiden. De kapvorm is een uitdrukking van de oriëntatie en afmeting, parcellering, bouwdiepte en karakteristiek van de bebouwing. De meeste panden in het historische dorpshart zijn afzonderlijk herkenbaar door een zelfstandige gevel met kap.
  In het moeder-bestemmingsplan Wijhe zijn geen bepalingen opgenomen met betrekking tot het dakenlandschap. Alleen in de bestemming 'Wonen' is een bepaling ten aanzien van de dakhelling van het hoofdgebouw opgenomen (tussen de 25° en 60°)
  In het voorliggende paraplu-bestemmingsplan wordt bepaald dat hoofdgebouwen voorzien moeten worden van een kap, waarbij de bestaande kapvorm en nokrichting richtinggevend zijn. Voor de bestaande situatie wordt verwezen naar de luchtfoto die als bijlage 2 bij de planregels is opgenomen. Voor rijks- en gemeentelijke monumenten en voor de panden met een voor- of zijgevel van zeer hoge kwaliteit wordt de kapvorm vastgelegd; voor de overige panden de nokrichting. In de regels is de dakhelling gekoppeld aan een minimale en maximale hellingshoek (resp. 25° en 60°). Onder voorwaarden mag hiervan worden afgeweken.
  

Beeldkwaliteit
Het karakter van het historische dorpshart wordt in belangrijke mate bepaald door de structuur van de bebouwing alsmede de gevelindeling en bouwmassa.

In het bestemmingsplan wordt het vernieuwen of veranderen van de bouwmassa's van bouwwerken aan voorwaarden verbonden en worden regels gesteld aangaande het aanwezig waardevol groen.
In het Beeldkwaliteitplan Waardevol dorpsgezicht historisch hart van Wijhe (zie bijlage 2 van deze plantoelichting) zijn aanvullende welstandscriteria vastgelegd aangaande het vernieuwen of veranderen van de gevelindeling, de detaillering van bouwwerken en voor ingrepen in het openbaar gebied.